॥मनीषापञ्चकं॥

 .. मनीषापञ्चकं ..

          Introduction

Please send corrections to Shri Narayanaswami at swami@math.mun.ca 
or Shri S . V . Ganesan deepa@tiac.net . 

Maniishhaa panchakam was written by Jagadguru Adi Shankaracharya.
A biography of Shankara and his other compositions of vedic
literature can be found in the shankara.itx document.

Shri Shankara has been criticized by modern western scholars for
propounding sectarian beliefs in his commentary (bhashya) of
Brahma sutra where he restricts the recitation of Vedas to the upper
castes only . However, one should note that one is handicapped when
writing a commentary on a text . Thus in independent compositions like
the upadesasahasri and this short text, maniishhaa panchakam he expounds
his Advaita philosophy in all its glory . Advaita, the non-dualistic
philosophy expounded in detail by Shri Shankara, does not recognize
differences between people based on caste, creed, religion, gender etc
since we are all the manifestations of the same Brahman.

The scene is set in Varanasi (Kashi/Benaras), the ancient sacred city of India,
and the home to the famous kashi visvanatha temple.
Adi shankaraachaarya, the expounder of the advaitic, non-dualistic
philosophy, was on the way to the temple after finishing his bath . Suddenly
he saw a chandaala (an outcaste), on the way, and beckons to him to keep a
distance, as per the practice and custom in those days . That outcaste is
none other than the Lord sha.nkara (Shiva) Himself! At such beckoning, the
Lord addresses his devotee sha.nkarAchArya, in the first two stanzas (the
prologue), as under:

          मनीषापञ्चकं\footnote Please
forward corrections to swami@math.mun.ca



अन्नमयादन्नमयमथवा चैतन्यमेव चैतन्यात् .
यतिवर दूरीकर्तुं वाञ्छसि किं ब्रूहि गच्छ गच्छेति ..


O great ascetic! Tell me .  Do you want me to keep a distance from you, by
uttering 'go away' 'go away' taking me to be an outcaste ?
Is it addressed from one body made of food  to another body made of food,
or is it consciousness from consciousness --- which, O, the
best among ascetics, you wish should go away, by saying
`` Go away, go away''? Do tell me.


प्रत्यग्वस्तुनि निस्तरङ्गसहजानन्दावभोधाम्बुधौ
विप्रोऽयं श्वपचोऽयमित्यपि महान्कोऽयं  विभेधभ्रमः .
किं गङ्गाम्बुनि बिम्बितेऽम्बरमणौ चाण्डालवीथीपयः
पूरे वाऽन्तरमस्ति काञ्चनघटीमृत्कुम्भयोर्वाऽम्बरे ..


Answer me . While the supreme Being
is reflected in every object as the sun's reflecion could be seen in the
placid waveless water bodies why this doubting confusion and
differentiation i.e . whether one is a brahmin or an outcaste ? who is
the superior one etc ?. Is there any difference in the reflection of the sun
in the waters of the Ganges or in the water present in the street
of an outcaste?
Likewise, is there any difference when the water- containers happen to be
golden vessels and earthen pots ?

(Immediately shankaraacharya realises the presence of the Lord Shankara
before him (who has apparently shown Himself with a view to removing the
last vestige of imperfection in His devotee) and reels off the following 5
stanzas-constituting 'maniishhaapa.nchakam.h'-ending with a further stanza
in the form of an epilogue).


जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तिषु स्फुटतरा या संविदुज्जृम्भते
या ब्रह्मादिपिपीलिकान्ततनुषु प्रोता जगत्साक्षिणी .
सैवाहं न च दृश्यवस्त्विति दृढप्रज्ञापि यस्यास्ति चे-
च्चाण्डालोऽस्तु स तु द्विजोऽस्तु गुरुरित्येषा मनीषा मम .. १..


If one is convinced firmly, that he is that very Soul which manifests
itself in all the conditions of sleep, wakefulness and dream, in all the
objects from the great Brahma (the creator) to the  tiny ant and which is
also the vibrant, but invisible, witnesser of all, then as per my clear
conclusion, he is the great teacher/preceptor, be he a twice-born
(i.e higher castes) or an outcaste.


ब्रह्मैवाहमिदं जगच्च सकलं चिन्मात्रविस्तारितं
सर्वं चैतदविद्यया त्रिगुणयाऽशेषं मया कल्पितम् .
इत्थं यस्य दृढा मतिः सुखतरे नित्ये परे निर्मले
चाण्डालोऽस्तु स तु द्विजोऽस्तु गुरुरित्येषा मनीषा मम .. २..


I am quite convinced that he is the great Master, be he a Brahmin or an
outcaste,  who, dwelling on the pure and infinite Brahman  thinks of
himself as that very Brahman, of whose manifestation the whole Universe
is,though apparently the Universe is assumed to consist of different
things, due to  ignorance and the three Gunas (Satva, Rajas and Tamas).


शश्वन्नश्वरमेव विश्वमखिलं निश्चित्य वाचा गुरो-
र्नित्यं ब्रह्म निरन्तरं विमृशता निर्व्याजशान्तात्मना .
भूतं भाति च दुष्कृतं प्रदहता संविन्मये पावके
प्रारब्धाय समर्पितं स्ववपुरित्येषा मनीषा मम .. ३..


I am  fully convinced by the Preceptor's words that the entire Universe is
a transitory illusion and that the human body is given to constantly
meditate on the infinite and supreme Being with a serene and unquestioning
mind and thus to burn in that sacred Fire the sins with which the
human is born.


या तिर्यङ्नरदेवताभिरहमित्यन्तः स्फुटा गृह्यते
यद्भासा हृदयाक्षदेहविषया भान्ति स्वतोऽचेतनाः .
तां भास्यैः पिहितार्कमण्डलनिभां स्फूर्तिं सदा भावय-
न्योगी निर्वृतमानसो हि गुरुरित्येषा मनीषा मम .. ४..


In my considered opinion that Yogi is great who has clearly grasped within
himself the truth and quality of the supreme Being through which all our
activities are performed and whose effulgence is hidden by ignorance [of
an ordinary person] even as the sun's halo is covered/hidden by the clouds.


यत्सौख्याम्बुधिलेशलेशत इमे शक्रादयो निर्वृता
यच्चित्ते नितरां प्रशान्तकलने लब्ध्वा मुनिर्निर्वृतः .
यस्मिन्नित्यसुखाम्बुधौ गलितधीर्ब्रह्मैव न ब्रह्मविद्
यः कश्चित्स सुरेन्द्रवन्दितपदो नूनं मनीषा मम .. ५..


I am convinced that whoever has his mind dwelling upon the Great Being
who is being worshipped by Indra and other gods and is thus completely at
peace with himself has  not only understood Brahman but he is himself that
great Brahman!


दासस्तेऽहं देहदृष्ट्याऽस्मि शंभो
जातस्तेंऽशो जीवदृष्ट्या त्रिदृष्टे .
सर्वस्याऽऽत्मन्नात्मदृष्ट्या त्वमेवे-
त्येवं मे धीर्निश्चिता सर्वशास्त्रैः ..


Oh Lord ! In the form of body I am your servant . In the form of life, O
three-eyed one,  I am part of yourself . In the form of soul,  you are
within me and in every other soul.I have arrived at this conclusion through
my intellect and on the authority of the various scriptures.


.. इति श्रीमच्छङ्करभगवतः कृतौ मनीषापञ्चकं संपूर्णम् ..

||धनलक्ष्मी स्तोत्रम्||

.. धनलक्ष्मी स्तोत्रम् ..
धनदा उवाच
देवी देवमुपागम्य नीलकण्ठं मम प्रियम् |
कृपया पार्वती प्राह शंकरं करुणाकरम् ||
देव्युवाच
ब्रूहि वल्लभ साधूनां दरिद्राणां कुटुम्बिनाम् |
दरिद्र दलनोपायमंजसैव धनप्रदम् ||
शिव उवाच
पूजयन् पार्वतीवाक्यमिदमाह महेश्वरः |
उचितं जगदम्बासि तव भूतानुकम्पया ||
स सीतं सानुजं रामं सांजनेयं सहानुगम् |
प्रणम्य परमानन्दं वक्ष्येऽहं स्तोत्रमुत्तमम् ||
धनदं श्रद्धानानां सद्यः सुलभकारकम् |
योगक्षेमकरं सत्यं सत्यमेव वचो मम ||
पठंतः पाठयंतोऽपि ब्रह्मणैरास्तिकोत्तमैः |
धनलाभो भवेदाशु नाशमेति दरिद्रता ||
भूभवांशभवां भूत्यै भक्तिकल्पलतां शुभाम् |
प्रार्थयत्तां यथाकामं कामधेनुस्वरूपिणीम् ||
धनदे धनदे देवि दानशीले दयाकरे |
त्वं प्रसीद महेशानि! यदर्थं प्रार्थयाम्यहम् ||
धराऽमरप्रिये पुण्ये धन्ये धनदपूजिते |
सुधनं र्धामिके देहि यजमानाय सत्वरम् ||
रम्ये रुद्रप्रिये रूपे रामरूपे रतिप्रिये |
शिखीसखमनोमूर्त्ते प्रसीद प्रणते मयि ||
आरक्त- चरणाम्भोजे सिद्धि- सर्वार्थदायिके |
दिव्याम्बरधरे दिव्ये दिव्यमाल्यानुशोभिते ||
समस्तगुणसम्पन्ने सर्वलक्षणलक्षिते |
शरच्चन्द्रमुखे नीले नील नीरज लोचने ||
चंचरीक चमू चारु श्रीहार कुटिलालके |
मत्ते भगवती मातः कलकण्ठरवामृते ||
हासाऽवलोकनैर्दिव्यैर्भक्तचिन्तापहारिके |
रूप लावण्य तारूण्य कारूण्य गुणभाजने ||
क्वणत्कंकणमंजीरे लसल्लीलाकराम्बुजे |
रुद्रप्रकाशिते तत्त्वे धर्माधरे धरालये ||
प्रयच्छ यजमानाय धनं धर्मेकसाधनम् |
मातस्त्वं मेऽविलम्बेन दिशस्व जगदम्बिके ||
कृपया करुरागारे प्रार्थितं कुरु मे शुभे |
वसुधे वसुधारूपे वसु वासव वन्दिते ||
धनदे यजमानाय वरदे वरदा भव |
ब्रह्मण्यैर्ब्राह्मणैः पूज्ये पार्वतीशिवशंकरे ||
स्तोत्रं दरिद्रताव्याधिशमनं सुधनप्रदम् |
श्रीकरे शंकरे श्रीदे प्रसीद मयिकिंकरे ||
पार्वतीशप्रसादेन सुरेश किंकरेरितम् |
श्रद्धया ये पठिष्यन्ति पाठयिष्यन्ति भक्तितः ||
सहस्रमयुतं लक्षं धनलाभो भवेद् ध्रुवम् |
धनदाय नमस्तुभ्यं निधिपद्माधिपाय च |
भवन्तु त्वत्प्रसादान्मे धन- धान्यादिसम्पदः ||
|| इति श्री धनलक्ष्मी स्तोत्रं संपूर्णम् ||

||देवीसूक्तं||

.. अथ देवीसूक्तं ..

                              ऋग्वेद १०-१२५

अहं रुद्रेभिरित्यादिमन्त्रस्य ब्रह्माद्या ऋषयो गायत्र्यादीनि छन्दांसि,
आद्या देवी देवता,देवीसूक्तजपे विनियोगः .

ॐ अहं रुद्रेभिर्बसुभिश्चराम्यहमादितैरुत विश्वदेवैः .
अहं मित्रावरुणोभा विभर्म्यहमिन्द्राग्नी अहमश्विनोभा .. १..

अहं सोममाहनसं विभर्म्यहं त्वष्टारमुत पूषणं भगं .
अहं दधामि द्रविणं हविष्मते सुप्राव्ये यजमानाय सुन्वते .. २..

अहं राष्ट्री संगमनी वसूनां चिकितुषी प्रथमा यज्ञियानाम् .
तां मा देवा व्यदधुः पुरुत्रा भूरिस्थात्रां भूर्यावेशयन्तीं .. ३..

मया सो अन्नमत्ति यो विपश्यति यः प्राणिति य ईं शृणोत्युक्तं .
अमन्तवो मां त उप क्षियन्ति श्रुधि श्रुत श्रद्विवं ते वदामि .. ४..

अहमेव स्वयमिदं वदामि जुष्टं देवेभिरुत मानुषेभिः .
यं कामये तं तमुग्रं कृणोमि तं ब्रह्माणं तमृषिं तं सुमेधां .. ५..

अहं रुद्राय धनुरातनोमि ब्रह्मद्विषे शरवे हन्तवा उ .
अहं जनाय समदं कृणोम्यहं  द्यावापृथिवी आ विवेश .. ६..

अहं सुवे पितरमस्य मूर्धन् मम योनिरप्स्वन्तः समुद्रे .
ततो वितिष्ठे भुवनानु विश्वोतामूं द्यां वर्ष्मनोपस्पृशामि .. ७..

अहमेव वात इव प्रवाम्यारभमाणा भुवनानि विश्वा .
परो दिवा पर एना पृथिवैतावती महिमा सं वभूव .. ८..

        .. इति ऋग्वेदोक्त देवीसूक्तं समाप्तं ..

||देवीपञ्चरत्न||

 .. देवीपञ्चरत्न ( देवी प्रातःस्मरण ) ..

             .. श्रीः ..

        .. देवी पञ्चरत्नम् ..

प्रातः स्मरामि ललिता वदनारविन्दं
     बिम्बाधरं पृथल-मौक्तिक शोभिनासम् .
आकर्ण-दीर्घ-नयनं मणिकुण्डलाढ्यं
     मन्दस्मितं मृगमदोज्ज्वल-फाल-देशम् .. १..

प्रातर्भजामि ललिता-भुज-कल्पवल्लीं
     रत्नांगुळीय-लसदंगुळि-पल्लवाढ्याम् .
माणिक्य-हेम-वलयांगद-शोभमानां
     पुंड्रेक्षु-चाप-कुसुमेषु-सृणीं दधानाम् .. २..

प्रातर्नमामि ललिता-चरणारविन्दं
     भक्तेष्ट-दान-निरतं भवसिन्धु-पोतम् .
पद्मासनादि-सुरनायक-पूजनीयं
     पद्मांकुश-ध्वज-सुदर्शन-लाञ्चनाढ्यम् .. ३..

प्रातस्तुवे परशिवां ललितां भवानीं
     त्रय्यन्त-वेद्य-विभवां करुणानवद्याम् .
विश्वस्य सृष्टि-विलय-स्थिति-हेतु-भूतां
     विश्वेश्वरीं निगमवाङ्मनसातिदूराम् .. ४..

प्रातर्वदामि ललिते तव पुण्यनाम
     कामेश्वरीति कमलेति महेश्वरीति .
श्री शांभवीति जगताम् जननी परेति
     वाग्देवतेति वचसा त्रिपुरेश्वरीति .. ५..

यः श्लोकपञ्चकमिदं ललिताम्बिकायाः
     सौभाग्यदं सुललितं पठति प्रभाते .
तस्मै ददाति ललिता झडिति प्रसन्ना
     विद्यां श्रियं विमलसौख्यमनन्तकीर्तिम् .. ६..

.. इति श्रीमच्छङ्करभगवतः कृतौ देवीपञ्चरत्नं संपूर्णम् ..

||नवरत्नमालिका||

.. नवरत्नमालिका ..
हारनूपुरकिरीटकुण्डलविभूषितावयवशोभिनीं
कारणेशवरमौलिकोटिपरिकल्प्यमानपदपीठिकाम् .
कालकालफणिपाशबाणधनुरङ्कुशामरुणमेखलां
फालभूतिलकलोचनां मनसि भावयामि परदेवताम् .. १..

गन्धसारघनसारचारुनवनागवल्लिरसवासिनीं
सान्ध्यरागमधुराधाराभरणसुन्दराननशुचिस्मिताम् .
मन्धरायतविलोचनाममलबालचन्द्रकृतशेखरीं
इन्दिरारमणसोदरीं मनसि भावयामि परदेवताम् .. २..

स्मेरचारुमुखमण्डलां विमलगण्डलम्बिमणिमण्डलां
हारदामपरिशोभमानकुचभारभीरुतनुमध्यमाम् .
वीरगर्वहरनूपुरां विविधकारणेशवरपीठिकां
मारवैरिसहचारिणीं मनसि भावयामि परदेवताम् .. ३..

भूरिभारधरकुण्डलीन्द्रमणिबद्धभूवलयपीठिकां
वारिराशिमणिमेखलावलयवह्निमण्डलशरीरिणीम् .
वारिसारवहकुण्डलां गगनशेखरीं च परमात्मिकां
चारुचन्द्रविलोचनां मनसि भावयामि परदेवताम् .. ४..

कुण्डलत्रिविधकोणमण्डलविहारषड्दलसमुल्लस- 
त्पुण्डरीकमुखभेदिनीं च प्रचण्डभानुभासमुज्ज्वलाम् .
मण्डलेन्दुपरिवाहितामृततरङ्गिणीमरुणरूपिणीं
मण्डलान्तमणिदीपिकां मनसि भावयामि परदेवताम् .. ५..

वारणाननमयूरवाहमुखदाहवारणपयोधरां
चारणादिसुरसुन्दरीचिकुरशेकरीकृतपदाम्बुजाम् .
कारणाधिपतिपञ्चकप्रकृतिकारणप्रथममातृकां
वारणान्तमुखपारणां मनसि भावयामि परदेवताम् .. ६..

पद्मकान्तिपदपाणिपल्लवपयोधराननसरोरुहां
पद्मरागमणिमेखलावलयनीविशोभितनितम्बिनीम् .
पद्मसम्भवसदाशिवान्तमयपञ्चरत्नपदपीठिकां
पद्मिनीं प्रणवरूपिणीं मनसि भावयामि परदेवताम् .. ७..

आगमप्रणवपीठिकाममलवर्णमङ्गलशरीरिणीं
आगमावयवशोभिनीमखिलवेदसारकृतशेखरीम् .
मूलमन्त्रमुखमण्डलां मुदितनादबिन्दुनवयौवनां
मातृकां त्रिपुरसुन्दरीं मनसि भावयामि परदेवताम् .. ८..

कालिकातिमिरकुन्तलान्तघनभृङ्गमङ्गलविराजिनीं
चूलिकाशिखरमालिकावलयमाल्लिकासुरभिसौरभाम् .
वालिकामधुरगण्डमण्डलमनोहराननसरोरुहां
कालिकामखिलनायिकां मनसि भावयामि परदेवताम् .. ९..

नित्यमेव नियमेन जल्पतां
भुक्तिमुक्तिफलदामभीष्टदाम् .
शंकरेण रचितां सदा जपे- 
न्नामरत्ननवरत्नमालिकाम् .. १०..

इति श्रीमत्परमहंसपरिव्रजकाचार्यस्य
श्रिगोविन्दभगवत्पूज्यपादशिष्यस्य
श्रीमच्छंकरभगवतः कृतौ नवरत्नमालिका संपूर्णा..